دستور رئیس جمهوری روسیه برای تامین منابع لازم برای ساخت کریدور شمال – جنوب را باید به چشم بازی برد – برد برای تهران و مسکو نگاه کرد که منافع هر دو شریک تجاری را به یک نسبت تامین خواهد کرد.
به گزارش پایگاه خبری ریل نیوز؛ تکمیل کریدور شمال – جنوب به یکی از بزرگترین معضلات کشور در بخش زیرساخت طی بیش از دو دهه گذشته تبدیل شده است؛ کریدور ریلی که نخستین توافقنامه آن در سال ۲۰۰۱ به امضا رسیده و با گذشت ۲۳ سال، هنوز تکمیل نشده است. این در حالیست که با توجه به میزان رشد ترانزیت در منطقه خاورمیانه و آسیای مرکزی و شکل گیری کریدورهای تجاری جدید عبوری از شمال، غرب و شرق کشور، نیاز به تاسیس و راه اندازی کریدور شمال – جنوب بیش از هر زمان دیگری احساس می شود.
در همین راستا، «ایگور لویتین» دستیار ارشد رئیس جمهور روسیه طی سخنانی در نشست مشترک با عبدالناصر همتی وزیر اقتصاد که صبح روز دوشنبه در محل این وزارتخانه برگزار شد، از اختصاص بودجه ای برای اجرای پروژه رشت به آستارا توسط رئیس جمهور این کشور خبر داد و گفت، حجم باری که از محل این پرژه قابل انتقال است، بالغ بر ۱۵ میلیون تن است که تا ۳۰ و ۵۰ میلیون تن نیز قابلیت بهره برداری دارد.
وی همچنین از دستور ویژه رئیس جمهور کنفدراسیون روسیه برای اجرای هر چه سریع تر پروژه کریدر شمال – جنوب خبر داده و گفت: مطابق دستور، اجرای این پروژه شروع شده و بانک “و ت ب” روسیه در حال اجرای آن است. لویتین اظهار داشت: در حال حاضر بخش اول پروژه کریدر شمال – جنوب و در واقع بخش فنی آن به پایان رسیده و ما نیازمند هماهنگی با وزارت اقتصاد بابت ورود به بخش اجرا هستیم.
اگرچه ایران به عنوان یکی از ذینفعان اصلی کریدور شمال – جنوب به دنبال احداث هرچه سریعتر این کریدور و آغاز کسب درآمدهای ارزی حاصل از فعالیت آن است، اما سوال اینجاست که چرا شخص ولادیمیر پوتین با توجه به جایگاه ویژه رئیس جمهوری در روسیه، باید دستور مستقیم پیگیری ویژه برای ساخت و تکمیل هرچه سریعتر این کریدور را صادر نماید؟ مضاف بر اینکه بر اساس نقشه های اولیه کریدور شمال – جنوب، مقصد نهایی این کریدور در بندر هلسینکی فنلاند تعریف شده و روسیه مقصد نهایی این کریدور نبوده است.
با اینحال، تحریم های سفت و سخت شکل گرفته علیه روسیه در پی جنگ اوکراین، عملا هرگونه مبادی خروجی و ورودی بارهای ترانزیتی از اروپا به روسیه و بالعکس را مسدود ساخته و به همین دلیل، اکنون باید روسیه را مقضد نهایی این کریدور در نظر بگیریم.
تعریف جدید روسیه از کریدور شمال – جنوب
بر اساس تعاریف موجود از کریدورهای ترانزیتی در ادبیات تجاری، هر کریدور از سه بخش مبداء، مقصد و کشورهای مسیر تشکیل می شود که حذف هر یک از این عناصر، شالوده کریدور را از هم پاشیده و باید گفت که آن کریدور دیگر وجود خارجی نخواهد داشت.
در خصوص کریدور شمال – جنوب، طبق تعاریف اولیه، قرار بود بار صادراتی هند به عنوان یکی از چشمه های اصلی بار آسیا، از طریق خاک ایران، جمهوری آذربایجان و روسیه به سمت بندر هلسینکی منتقل شده و از آنجا نیز راهی بازار بزرگ اروپا شود. اما سوالی که اکنون ایجاد شده این است که اگر قرار باشد بازار اروپا از مسیر کریدور شمال – جنوب حذف شود، پس تکلیف بازار این کریدور چه خواهد شد؟ بازار روسیه به تنهایی ظرفیت واردات حجم بالای کالای صادراتی هند را نداشته و اساسا بسیاری از این کالاها ممکن است حتی به کار بازار روسیه نیاید. پس باید پرسید که روسیه به دنبال چیست؟
هدف روسیه از سرمایه گذاری در کریدور شمال – جنوب
پس از اغاز جنگ اوکراین و شکل گیری تحریم های سفت و سخت علیه روسیه، کاخ کرملین تلاش زیادی برای جایگزین سازی بازار اروپا با دو کشور آسیایی مهم یعنی چین و هند به کار بسته است. به ویژه اینکه تحریم های اروپا و آمریکا علیه روسیه منجر به قطع تقریبی صادرات بسیاری از اقلام صادراتی مهم روسیه به اروپا از جمله کودهای شیمیایی، آلومینیوم شرکت روسال و دیگر فلزات اساسی و نفت و گاز صادراتی شرکت گازپروم شد. از آنجاکه بخش مهمی از اقتصاد روسیه از طریق صادرات اقلام یاد شده شده تامین می شود، روسیه اقدام به تقویت همکاری های تجاری خود با هند و چین کرد؛ همکاری هایی که تا حد زیادی نیز موفق بوده است.
اما در این میان، یک مشکل اساسی وجود داشت و آن معضل دریای سیاه بود. طی تنش های ماه های اولیه درگیری در دریای سیاه، بسیاری از کشتی های تجاری دو طرف درگیری در جنگ مورد اصابت زرادخانه های نظامی طرف مقابل قرار گرفت و همین امر منجر شد تا مسیر این دریا به عنوان تنها پل ارتباطی میان روسیه و هند، در عمل به روی کشتی های تجاری روسیه بسته شده و یا هزینه اسکورت نظامی آنها به اندازیه ای افزایش یابد که صادرات هرگونه اقلام تجاری روسیه به مقصد هند از مسیر دریای سیاه، در عمل توجیه اقتصاد خود را از دست بدهد.
همین موضوع منجر به شکل گیری ایده سرمایه گذاری روسیه در بخش عبوری کریدور شمال – جنوب از ایران شد که با توجه به عقب نشینی جمهوری آذربایجان از طرح ساخت راه آهن رشت – آستارا در سال ۱۴۰۰، تهران نیز از مشارکت روسیه در این پروژه و جایگزین سازی مسکو با باکو استقبال نماید. اکنون، در شرایط فعلی، روسیه به دنبال صادرات اقلام صادراتی خود به هند و دیگر متحدین آسیایی مسکو همچون پاکستان بوده تا در حقیقت، این مسیر را جایگزین مسیر از دست رفته دریای سیاه نماید. هندی ها نیز تقریبا از این طرح استقبال کرده و نخستین بار ترانزیتی این کشور به سمت روسیه نیز سال گذشته از طریق خاک ایران، راهی روسیه شد.
در شرایط فعلی باید گفت که تکمیل ساخت کریدور شمال – جنوب به یک بازی برد – برد میان تهران و مسکو تبدیل شده است. در حالیکه روسیه به مسیر امن، خشکی گذر و کوتاه ایران برای دستیابی به بازار بزرگ هند و جنوب آسیا دست خواهد یافت، تهران نیز سرانجام پس از سال ها به هدف نهایی خود یعنی تکمیل کریدور شمال – جنوب دست خواهد یافته و آن را تبدیل به نخستین کریدور ترانزیتی فعال و کامل عبوری از ایران تبدیل خواهد کرد. لذا، هرگونه سستی یا سنگ اندازی احتمالی مسکو در ساخت این پروژه، بیش از آنکه به ضرر منافع تجاری ایران باشد، علیه منافع ملی روسیه تلقی خواهد شد که با این حساب، لزومی برای پا پس کشیدن مسکو از پروژه کریدور شمال – جنوب و تکمیل آن وجود ندارد.
