۱۴۰۴، سال پروژه ریلی که از نان شب واجب‌تر است
سفر لاوروف به تهران گام مهم در تسریع روند احداث قطعهٔ راه‌آهن رشت- آستارا حلقهٔ مفقودهٔ مسیر ریلی کریدور شمال-جنوب بود که می‌تواند به افزایش مبادلات تجاری ایران و روسیه و تقویت موقعیت ایران به عنوان هاب ترانزیتی کمک کند.
به گزارش ریل ایران به نقل از فارس؛ «پس از راه‌اندازی خط ریلی رشت-آستارا، ایران قادر است تا سالیانه ۲۰ میلیارد دلار از طریق جابه‌جایی کالا و مسافر درآمدزایی کند». این را محمد منجمی مدیرکل ساخت و توسعه راه آهن منطقه ۲ در دولت رئیسی در خصوص مزایای راه آهن رشت-آستارا گفته است.
سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه که روز گذشته برای سفری یک‌روزه و رایزنی با مقامات کشورمان وارد تهران شده بود پس از دیدار با سیدعباس عراقچی، رئیس دستگاه دیپلماسی ضمن ابراز خوشحالی از شروع اقدامات مربوط به شروع ساخت راه آهن رشت-آستارا مژده تصمیم روسیه برای اعطای وام دولتی به ایران به منظور کمک به پیشرفت این پروژه را داد.این اعلام، نشان‌دهنده یک گام مهم در تسریع پروژه و تسهیل تأمین منابع مالی برای تکمیل این طرح است. با این حال، بر اساس اطلاعات موجود، میزان دقیق این وام به‌طور رسمی اعلام نشده است.
هزینه تقریبی پروژه و میزان وام روسیه
تکمیل خط ریلی رشت-آستارا نیازمند سرمایه‌گذاری عظیم حدودا یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون یورو است. طبق گزارش‌های قبلی توافق شده که روسیه یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون یورو به ایران وام دهد و سود این وام به سه درصد تقلیل یافته است.
تأمین این منابع مالی از سوی روسیه می‌تواند بخشی از بار مالی این پروژه را بردارد و ایران را قادر سازد تا پروژه را بدون تأخیر بیشتر به مرحله بهره‌برداری برساند. این وام به‌طور خاص می‌تواند برای خرید تجهیزات، ساخت زیرساخت‌های ریلی و احداث ایستگاه‌های لازم مورد استفاده قرار گیرد به خصوص که برای ساخت این پروژه ریلی، احداث ۶۳ دستگاه پل به طول حداکثر ۴۰ کیلومتر و یک دستگاه تونل در نظر گرفته شده است.
تأمین این وام همچنین نشان‌دهنده عزم روسیه برای تقویت روابط اقتصادی و تجاری با ایران است. به ویژه که این پروژه بخشی از کریدور ترانزیتی شمال-جنوب است که می‌تواند بر افزایش مبادلات تجاری ایران و روسیه تأثیر مثبتی داشته باشد. این همکاری مالی همچنین به استحکام روابط دو کشور در زمینه‌های زیرساختی و اقتصادی خواهد انجامید.
اما به دنبال انعقاد توافقنامه همکاری های جامع بین ایران و روسیه توسط روسای جمهور دو کشور در ۲۸ دی ماه ۱۴۰۳ تصمیم جدی دو کشور برای ایجاد حلقه مفقوده در کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب (INSTC) اعلام شد.راه آهن رشت-آستارا اهمیت ویژه‌ای برای توسعه تجارت، ترانزیت کالا و افزایش ارزآوری برای کشور در سایه تحریم‌های یکجانبه آمریکا دارد.
این خط ریلی به طول حدود ۱۶۰ کیلومتر قرار است بین دو شهر رشت (در شمال ایران) و آستارا (در شمال غربی ایران) ساخته شود، به عنوان یک محور مهم برای اتصال ایران به کشورهای آسیای میانه، روسیه، و کشورهای حوزه خلیج فارس شناخته می‌شود.
از حدود هفت هزار کیلومتر از کریدور شمال-جنوب ۲۵۰۰ کیلومتر خطوط ریلی از طریق روسیه می‌گذرد و سپس به سه شاخه تقسیم می‌شود: دریایی بین بندرهای روسیه و ایران در دریای خزر، جاده‌ها و راه‌آهن شرقی از طریق ترکمنستان و جاده‌های غربی از طریق آذربایجان. در مسیر غربی پس از تکمیل خط راه‌آهن رشت-آستارا قرار است یک مسیر ریلی نیز از روسیه به ایران از طریق آذربایجان برقرار شود و پس از عبور از ایران ادامه این مسیر بندر چابهار را به بمبئی متصل می‌کند.
با تکمیل این پروژه، ایران نقش اساسی در بهبود روابط تجاری با کشورهای همسایه و حتی دورتر ایفا خواهد کرد. آستارا در ایران و آستارا در آذربایجان هر دو بندرهایی استراتژیک برای انتقال کالا هستند، و این راه‌آهن می‌تواند به سرعت حمل و نقل کالا از این مناطق به کشورهای مقصد را تسهیل کند.در حال حاضر، ایران با وجود موقعیت جغرافیایی ویژه‌ای که دارد، از یک مشکل اساسی در زمینه ترانزیت کالا و حمل‌ونقل برخوردار است. کمبود زیرساخت‌های ریلی یکی از چالش‌های بزرگ است که باعث می‌شود بسیاری از کالاها از طریق جاده‌ها و روش‌های حمل‌ونقل غیرمستقیم منتقل شوند.
این امر نه تنها هزینه‌ها و زمان ترانزیت را افزایش می‌دهد، بلکه بر کارایی و ظرفیت کریدور شمال-جنوب نیز تاثیر منفی می‌گذارد.امروزه بیشتر انتقالات کالا بین ایران و کشورهای اروپایی، آسیای میانه و روسیه از طریق حمل‌ونقل جاده‌ای یا دریایی صورت می‌گیرد که در مقایسه با حمل‌ونقل ریلی به شدت کندتر و پرهزینه‌تر است.
به عنوان مثال، زمان حمل بار از فنلاند به هند از طریق مسیر دریایی حدود ۳۳ روز است، در حالی که با وجود یک خط ریلی پیوسته، این مدت می‌تواند به ۲۰ روز کاهش یابد. ترانزیت کالاهای روسی و آسیای میانه از طریق ایران هم به همین صورت انجام می‌شود و هزینه‌های بالای حمل و نقل، یکی از موانع اصلی گسترش روابط تجاری است.
کریدور شمال-جنوب بارها به عنوان مسیر رقیب کانال سوئز معرفی و ارزیابی شده است که رسیدن بار از این راه از شمال روسیه تا هند بین ۲۰ تا ۲۵ روز می‌طلبد و این در حالی‌ست که برای حمل آن از طریق کانال سوئز حدود ۴۰ روز زمان نیاز است.
دلایل اهمیت رسیدن رشت به آستارا از ارزآوری تا تقویت ایران به عنوان قطب ترانزیتی
بنابراین از جمله دلایل اهمیت این طرح که به تعبیری می توان گفت از نان شب برای ایرانی ها واجب‌تر است، افزایش ارزآوری و کاهش وابستگی به منابع ارزی دیگر است. این پروژه به ایران این امکان را می‌دهد که به یک مسیر ترانزیتی جهانی تبدیل شود. از آنجایی که کشورهای مختلف به دنبال مسیرهای سریع‌تر و کم‌هزینه‌تر برای جابه‌جایی کالا هستند، ساخت این راه‌آهن می‌تواند موجب افزایش ارزآوری از طریق ترانزیت کالا شود.
پیش‌بینی می‌شود که پس از راه‌اندازی این خط ریلی، ایران قادر باشد تا سالیانه ۲۰ میلیارد دلار از طریق جابه‌جایی کالا و مسافر درآمدزایی کند. به گفته منجمی ظرفیت حمل بار راه‌آهن رشت – آستارا ۱۵ میلیون تن است که در صورت رسیدن به این میزان از ظرفیت جابه‌جایی بار شاهد ارزآوری حدود ۲۰ میلیارد دلار خواهیم بود. ظرفیت حمل بار این راه‌آهن در سال نخست بهره‌برداری ۱۰ میلیون تن برآورد شده که به میزان ۹.۶ میلیون تن تقاضای حمل بار دارد. همچنین راه‌آهن رشت – آستارا ظرفیت جابه‌جایی حدود ۹۹۰ هزار نفر مسافر را در سال بیستم بهره‌برداری خواهد داشت. برای ساخت این پروژه ریلی، احداث ۶۳ دستگاه پل به طول حداکثر ۴۰ کیلومتر و یک دستگاه تونل در نظر گرفته شده است.
با ۲۰ میلیارد دلار درآمد ارزی از کریدور شمال-جنوب چه می‌توان کرد؟
اما با ۲۰ میلیارد دلار؛ برای نمونه می‌توان ۸۳ فروند هواپیمای بوئینگ ۷۴۷ سری ۴۰۰ و یا ایرباس ای ۳۳۰ خرید و به‌طورکلی ناوگان حمل‌ونقل هوایی کشور را دگرگون کرد و این صنعت را در رده شرکت‌های هواپیمایی درجه یک در منطقه و حتی جهان مطرح کرد. در بخش حمل‌ونقل ریلی در حال حاضر در کشور ۱۱ هزار کیلومتر راه‌آهن ساخته شده و مطابق با پیش‌بینی‌های صورت گرفته برای تحقق اهداف مطرح در سند چشم‌انداز ۲۰ ساله یعنی تا سال ۱۴۰۴ باید ۱۴ هزار کیلومتر راه‌آهن جدید ساخته شود که نیاز به ۳۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در این بخش وجود دارد. در صورت دسترسی به اهداف این طرح پیش‌بینی‌شده بیش از ۳ میلیارد لیتر صرفه‌جویی سوخت در حوزه بار و ۱ میلیارد لیتر در حوزه مسافربری در کشور خواهد شد، علاوه بر صرفه‌جویی در حوزه سوخت و انرژی با توجه به این‌که ترانزیت هر تن کالا برای کشور ۲۸۵ دلار درآمد مستقیم و غیرمستقیم دارد.
کمک به کاهش زمان و هزینه ترانزیت کالا
همچنین تکمیل راه‌آهن رشت-آستارا موجب کاهش زمان و هزینه ترانزیت کالا از کشورهای مختلف به ایران و بالعکس می‌شود. به عنوان مثال، حمل‌ونقل کالا از فنلاند به هند از طریق مسیر دریایی-ریلی به ۲۰ روز کاهش خواهد یافت که این خود مزیت بزرگی برای کشورهایی است که به دنبال راه‌های اقتصادی و سریع برای جابه‌جایی کالا هستند.ایران با تکمیل این پروژه می‌تواند به هاب ترانزیتی و انرژی منطقه‌ای تبدیل شود.
این پروژه به ویژه در صادرات فولاد، نفت، گاز و سایر کالاهای انرژی برای کشورهای همسایه و فراتر از آن اهمیت ویژه‌ای دارد. به علاوه، با اتصال ایران به کریدور شمال-جنوب، این کشور می‌تواند به قطب انرژی در منطقه تبدیل شود.احداث راه آهن رشت-آستارا همچنین موجب کاهش وابستگی به مسیرهای جاده‌ای و افزایش ایمنی حمل‌ونقل خواهد شد به ویژه با توجه به مشکلاتی که در حمل و نقل جاده‌ای وجود دارد، از جمله حوادث و آسیب‌دیدگی‌ها، راه‌آهن به مراتب ایمن‌تر و سریع‌تر خواهد بود. این مسأله به ویژه در شرایطی که ایران به دلیل تحریم‌ها نیاز به تقویت زیرساخت‌ها دارد، حائز اهمیت است.
روسیه برای رشد مبادلات تجاری با ایران بر احداث سریع این خط ریلی تاکید دارد
روسیه به عنوان یکی از شرکای اصلی در کریدور شمال و جنوب و از بزرگ ترین کشورهای دنیا می تواند ز ظرفیت های تولیدی ایران به خصوص در حوزه هایی مانند خشکبار، فرش، صیفی‌جات، خرما، زعفران و… بیشتر بهره مند شود.
روسیه کشوری است با بیش از ۷۰۰ میلیارد دلار حجم مبادلات تجاری و ۱۵۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری درحالی‌که حجم مبادلات ایران با این کشور تنها حدود ۸.۵ میلیارد دلار است و می تواند به زودی به ۲۰ میلیارد دلار یا بیشتر برسد و از همین رو تکمیل راه آهن رشت-آستارا هی متواند نقش مهمی در توسعه مبادلات تجاری بین ایران و روسیه و افزایش واردات و صادارت بین دو کشور نیز ایفا کند.
