راهکارهای فعال‌سازی کریدورهای ریلی ایران/نگاهی به ظرفیت ۳ کریدور ریلی عبوری از کشور
موقعیت جغرافیایی ایران، یک دارایی ژئواکونومیک بی‌بدیل است که در کمتر کشوری نظیر آن یافت می‌شود. قرارگیری در محل تلاقی سه‌پهنه مهم جهان(آسیای‌میانه، قفقاز و خلیج‌فارس) و حضور در مسیر کوتاه‌ترین و امن‌ترین راه زمینی شرق به غرب و شمال به جنوب، ظرفیت تبدیل ایران به یک قدرت لجستیکی اثرگذار در اوراسیا را فراهم کرده است.
به گزارش ریل ایران به نقل از اقتصاد سرآمد، «نورالله بیرانوند» معاون تامین سرمایه و اقتصاد حمل‌ونقل راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران در نوشتاری به بررسی راهکارهای عملی برای فعال‌سازی کریدورهای ریلی ایران و تقویت ترانزیت منطقه‌ای پرداخته است. نگارنده در این مطلب با نگاهی به موقعیت ژئواکونومیک ایران، نکاتی را پیرامون ظرفیت ۳کریدور اصلی ریلی ایران مطرح کرده است. این مطلب را در ادامه می‌خوانید:
فعال‌سازی کریدورهای بین‌المللی ریلی می‌تواند این وضعیت را به‌صورت بنیادین تغییر دهد. اتصال پایدار ایران به شبکه‌های حمل‌ونقل منطقه‌ای و جهانی، کشور را از یک «گذرگاه منفعل» به یک «هاب فعال لجستیک و ترانزیت» تبدیل می‌کند؛ هابی که نقشی تعیین‌کننده در معادلات ژئوپلیتیک، تعاملات اقتصادی منطقه‌ای و حتی موازنه‌های قدرت در آسیای جنوب‌غربی و اوراسیا ایفا می‌کند.
توسعه کریدورها تنها یک راهبرد حمل‌ونقل نیست، بلکه اقدامی ملی با آثار مستقیم در افزایش قدرت چانه‌زنی سیاسی، تقویت جایگاه ژئواکونومیک ایران، ایجاد هزاران شغل پایدار، افزایش درآمدهای ارزی، توسعه صنایع صادرات‌محور و بهره‌گیری از ظرفیت بازارهای پررونق آسیای‌میانه، قفقاز، هند، چین و روسیه است. فعال‌سازی این کریدورها می‌تواند سهم ایران از بازار خدمات لجستیک منطقه-که ارزش آن سالانه صدها میلیارد دلار برآورد می‌شود-را به‌طور چشمگیری افزایش دهد و به تقویت بنیان‌های مالی و ارزی کشور کمک کند.
ظرفیت ۳کریدور اصلی ریلی ایران
ایران سه‌کریدور کلیدی و استراتژیک در اختیار دارد که برای آینده اقتصادی کشور حیاتی هستند:
۱. کریدور شمال-جنوب
۲. کریدور شرق-غرب
۳. کریدور خلیج‌فارس-آسیای‌میانه
این کریدورها امکان اتصال ایران به چهار بازار بزرگ اوراسیا، اروپا، هند و چین را فراهم می‌کنند و کشور را در جایگاه یک مسیر ترانزیتی سریع، مقرون‌به‌صرفه و قابل‌اعتماد قرار می‌دهند. به‌طور بالقوه، ظرفیت مجموع این کریدورها می‌تواند ارزش تجاری سالانه‌ای بین ۱۴۰ تا ۲۶۰میلیارد دلار ایجاد کند.
به همین دلیل در برنامه هفتم توسعه، هدف بلندپروازانه‌ای برای رساندن حجم ترانزیت کشور به ۴۰میلیون تن تعیین شده است. بااین‌حال، پرسش اصلی این است که برای فعال‌سازی کریدورهای بین‌المللی ریلی ایران دقیقاً چه باید کرد؟
ضرورت اتخاذ رویکرد فراتر از توسعه فیزیکی
اگرچه تکمیل زیرساخت‌ها، برقی‌سازی مسیرها، رفع گلوگاه‌ها و تأمین ناوگان مناسب از ضرورت‌های انکارناپذیر محسوب می‌شود، اما اتکای صرف به این اقدامات کافی نیست. تجربه کشورهای موفق نشان می‌دهد که فعال‌سازی کریدورهای بین‌المللی نه‌تنها یک پروژه عمرانی، بلکه یک پروژه ملی چندبعدی است که باید همزمان در چهارسطح پیگیری شود:
۱. سطح سیاسی و دیپلماسی کلان
۲. سطح همکاری‌های بین‌المللی ریلی و گمرکی
۳. سطح بازاریابی، جذب بار و مدیریت تقاضا
۴. سطح توسعه فنی، زیرساختی و لجستیکی.
بنابراین تحقق هدف تبدیل ایران به هاب ترانزیت منطقه، مستلزم طراحی و اجرای یک طرح جامع و منسجم است که ابعاد سیاسی، بازرگانی، بازاریابی و فنی را یکجا پوشش دهد و در تمام سطوح حکمرانی و دیپلماسی کشور از آن حمایت شود. طرح فعال‌سازی کریدورهای بین‌المللی ریلی ایران حداقل باید چهارمحور اصلی اقدام به شرح زیر را در برگیرد:
محور اول- دیپلماسی و همکاری‌های بین‌المللی راهبردی
این محور بر ایجاد چارچوب‌های کلان سیاسی، اقتصادی و امنیتی برای توسعه کریدورها تمرکز دارد.
اقدامات کلیدی:
• توافقات سیاسی دوجانبه، چندجانبه و منطقه‌ای: فعال‌سازی ظرفیت سازمان‌های بین‌المللی مانند شانگهای و بریکس برای توسعه تجارت و حمل‌ونقل، با تأکید بر مشارکت چین، هند و روسیه.
• فعال‌سازی سفارتخانه‌ها و نمایندگی‌های بازرگانی: بسیج دیپلماسی اقتصادی از طریق سفارتخانه‌ها و دفاتر بازرگانی ایران در کشورهای مسیر کریدور، برای ایجاد تعامل مستقیم بین تجار و جذب آن‌ها به کریدورهای ریلی ایران.
• تأمین مالی و سرمایه‌گذاری مشترک: توسعه همکاری‌های دوجانبه و چندجانبه برای جذب سرمایه و فاینانس جهت توسعه زیرساخت‌های کریدوری در ایران و کشورهای مسیر، با بهره‌گیری از صندوق‌های توسعه‌ای و بانک‌های بین‌المللی.
محور دوم- همگون‌سازی فنی، عملیاتی و فرایندی
این محور به هماهنگی اجرایی و فنی بین نهادهای دخیل در فرایند ترانزیت می‌پردازد.
اقدامات کلیدی:
• همکاری بین راه‌آهن‌های کشورهای مسیر کریدور: ایجاد مکانیسم‌های مدیریت مشترک، شامل یکپارچه‌سازی زمان‌سیر، تعرفه‌های حمل شفاف و هماهنگ و استقرار سیستم تبادل الکترونیکی داده‌ها بین راه‌آهن‌ها.
• هماهنگی‌های گمرکی و مرزی: اجرای پروژه‌های مشترک با گمرکات و مرزبانان کشورهای همسایه برای کاهش تشریفات زائد، تسریع عبور کالا و ساده‌سازی تبادل واگن‌ها.
• هماهنگی استانداردها: توافق بر سر استانداردهای فنی زیرساخت، ناوگان و روش‌های حمل، از جمله عرض خطوط و انواع واگن‌های قابل‌تبادل.
محور سوم- بازاریابی هدفمند و مدیریت تقاضا ( STP )
جذب بار و مشتری برای کریدورها نیازمند استراتژی بازاریابی دقیق و مبتنی بر داده است. چارچوب STP شامل سه‌مرحله اصلی است:
۱- بخش‌بندی بازار ( Segmentation )
تقسیم بازار به بخش‌های قابل‌مدیریت براساس نوع کالا و نیازهای مشتریان، شامل:
-کانتینرهای زمان‌حساس
-کالاهای فله‌ای
-محصولات پتروشیمی
۲- هدف‌گذاری ( Targeting )
انتخاب بخش‌های جذاب و دارای مزیت رقابتی برای تمرکز منابع و سرمایه‌گذاری.
کریدور شمال-جنوب به دلیل صرفه‌جویی زمانی، اولویت نخست قرار می‌گیرد.
۳- جایگاه‌یابی ( Positioning )
-ایجاد تصویر ایران به‌عنوان مسیر زمینی سریع، قابل‌اطمینان و مقرون‌به‌صرفه در ذهن مشتریان و تصمیم‌گیرندگان لجستیکی.
-تقویت برند کریدورهای ایران در بازارهای اوراسیا و جنوب و شرق آسیا، با تاکید بر همکاری‌های کلیدی با چین، هند و روسیه.
اقدامات عملیاتی STP :
• تدوین بسته‌های خدماتی اختصاصی برای انواع کالا و مشتریان با توجه به نیازهای زمانی و حجم محموله.
• برگزاری رویدادهای تخصصی و نمایشگاه‌های بین‌المللی لجستیک برای معرفی ظرفیت‌های کریدورها و جذب سرمایه‌گذاران خارجی.
• استفاده از داده‌های تحلیلی و تخمینی برای برآورد حجم بار و ارزش اقتصادی بالقوه کریدورها.
محور چهارم- توسعه و نوسازی زیرساخت ریلی کریدوری
این محور به توسعه فیزیکی شبکه ریلی و افزایش ظرفیت حمل‌ونقل بین‌المللی اختصاص دارد.
اقدامات کلیدی:
• تکمیل و تقویت کریدور شمال-جنوب:
-تکمیل محور رشت-آستارا برای اتصال کامل به شبکه قفقاز.
-دوخطه‌سازی و برقی‌سازی محور سرخس-بندرعباس به‌عنوان شریان اصلی کریدور.
-تکمیل خط چابهار-زاهدان برای اتصال بندر اقیانوسی چابهار به شبکه سراسری.
• تکمیل و تقویت کریدور شرق-غرب:
-دوخطه‌سازی و برقی‌سازی محور سرخس-تبریز-چشمه ثریا برای افزایش ظرفیت و سرعت مسیر ارتباطی با اروپا.
• رفع سایر گلوگاه‌ها: تکمیل پروژه‌های خطوط دوم در مسیرهای پرترافیک و نوسازی ناوگان لکوموتیو و واگن.
• توسعه پایانه‌های ریلی-دریایی در بنادر: تجهیز بنادر چابهار و بندرعباس برای بارگیری مستقیم کالا از کشتی به قطار.
• توسعه و احداث هاب‌های لجستیک: ایجاد و توسعه مراکز لجستیک درنقاط مرزی و همچنین مناطق مهم در امتدادکریدورها
• مکانیزاسیون فرایندهای بارگیری و انبارداری: استفاده از سیستم‌های خودکار و فناوری‌های روز برای کاهش زمان توقف و افزایش بهره‌وری.
نتیجه‌گیری
فعال‌سازی کریدورهای ریلی ایران یک پروژه ملی است که تنها با تعامل هوشمندانه با جهان و سرمایه‌گذاری همزمان در چهارمحور مستقل اما مکمل امکان‌پذیر می‌شود. دیپلماسی و توافقات بین‌المللی بستر قانونی و امنیتی را فراهم می‌کند، همگون‌سازی فنی و عملیاتی جریان کالا را روان می‌سازد، بازاریابی و مدیریت تقاضا مشتری جذب می‌کند، توسعه زیرساخت ریلی، بستر حرکت را آماده می‌سازد و توسعه لجستیک ارزش‌افزوده نهایی را ایجاد می‌کند.
حرکت همزمان در این چهارمحور، ایران را به قطب ترانزیت منطقه تبدیل کرده و درآمدهای ارزی پایدار را برای کشور به ارمغان خواهد آورد. نقش کلیدی کشورهای چین، هند و روسیه در توسعه و بهره‌برداری از کریدورها، تعیین‌کننده ظرفیت ایران برای تبدیل‌شدن به هاب ترانزیتی
اوراسیاست.
