همه چیز درباره پل ورسک مازندران

پل ورسک از زیباترین و مشهورترین پل‌های تاریخی ایران و از شاهکارهای مهندسی کشور محسوب می‌شود که هدف از ساخت آن، تردد قطار به‌سمت شمال کشور بوده است.

به گزارش پایگاه خبری ریل نیوز، این پل در مدت‌زمان دو سال ساخته شد و کار ساخت آن از آبان سال ۱۳۱۳ تا اردیبهشت ۱۳۱۵ به طول انجامید و سرانجام در سال ۱۳۵۶ به ثبت ملی رسید.

این پل که در مسیر راه‌آهن سراسری تهران – شمال قرار دارد، نقش مهمی در سرنوشت جنگ جهانی دوم داشته است و اگر وجود نداشت، نتیجه دیگری برای جنگ رقم می‌خورد.

پل ورسک کجاست؟
پل ورسک، در جاده فیروز کوه در کنار روستایی به همین نام در بالای دره ورسک و بین دو کوه عظیم عباس آباد جای گرفته است و در مسیر خط‌آهن تهران – شمال قرار دارد.

این پل که از جاهای دیدنی سوادکوه به شمار می‌رود و عنوان بزرگ‌ترین پل راه‌آهن شمال کشور را از آن خود کرده است، در سال ۱۳۱۵ افتتاح شد.

امروزه از این پل تنها برای عبور قطارهای مسافربری تهران – گرگان، تهران – ساری و قطارهای سوختی و باری استفاده می‌شود.

پل ورسک، در ارتفاع ۲/۱۴۰ متری بالاتر از سطح دریا ساخته شد؛ به‌طوری که ارتفاعش از ته دره به ۱۱۰ متر می‌رسد و به‌دلیل همین ارتفاع در کتاب رکورد‌های گینس هم ثبت شده است.

برای رسیدن به پل ورسک، باید جاده فیروزکوه را انتخاب کنید. اگر از تهران راهی می‌شوید، ابتدا به‌سمت جاجرود و گیلاوند حرکت کنید تا در ادامه به شهر فیروزکوه برسید. پس از این شهر از روستاهای گدوک و شورآب نیز گذر کنید تا با قدم گذاشتن به روستای ورسک چشم‌انداز زیبایی از پل ورسک پیشکش شما شود.
آدرس پل ورسک: استان مازندران، جاده فیروز کوه، شهرستان سوادکوه، روستای ورسک

پل ورسک که از ارزشمندترین آثار فنی و مهندسی راه‌آهن در شمال کشور به حساب می‌آید، به‌ همت یک شرکت دانمارکی ساخته شد. اهمیت تاریخی و مهندسی این پل به‌حدی است که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. در هر صورت جلوه زیبای این پل که در طبیعت کوهستانی البرز قرار گرفته است، هر گردشگری را ترغیب می‌کند تا برای مدتی کوتاه هم که شده، توقفی در طول مسیر خود داشته باشد و از این پل دیدنی بازدید کند.

اگر فرصت داشتید، حتما به کنار رودخانه ورسک بروید و از هوای مطبوع این منطقه و چشم‌انداز زیبای اطراف آن نیز نهایت لذت را ببرید. آبشار ورسک هم می‌تواند در برنامه سفرتان قرار بگیرد؛ به‌خصوص که در نزدیکی پل ورسک قرار دارد. این آبشار در شرق روستای ورسک واقع شده است و بهار و تابستان بهترین زمان بازدید از آن به شمار می‌رود.

تاریخچه پل ورسک
نقش تاریخی پل ورسک فقط به اتصال جنوب به شمال کشور خلاصه نمی‌شود؛ بلکه سرنوشت دنیا در دوران جنگ جهانی دوم را دستخوش تغییر کرد و اگر این پل و خط‌ آهن آن ساخته نشده بود، شاید دنیای امروزی تحت حکمرانی نئونازی‌ها و طرفداران هیتلر قرار داشت.

این پل، با توجه به نقش تاثیرگذار پل ورسک در جنگ‌ جهانی دوم و کمک‌رسانی به اتحاد جماهیر شوروی، لقب «پل پیروزی» را به خود گرفت. فرماندهان متفقین اذعان داشتند که در صورت نبود راه‌آهن ایران، نقشه جهان تغییر می‌کرد.

در جریان جنگ جهانی دوم، قوای روس و انگلیس درصدد ضربه‌زدن به آلمان هیتلری و نیروهای متحدش برآمدند و با توجه به موقعیت جغرافیایی خاص ایران و وجود خط راه‌آهن و چاه‌های نفت،‌ این کشور را به‌عنوان محلی برای جابه‌جایی سریع اسلحه و مهمات بین نیروهای متفقین انتخاب کردند.

به این‌ ترتیب، ایران در سال ۱۳۲۰ به اشغال ارتش متفقین درآمد و به «دالان پارسی» (Persion Corridor) معروف شد. وینستون چرچیل، نخست وزیر انگلیس و از فرماندهان قوای متفقین، بر اهمیت پل ورسک در پیروزی آن‌ها تاکید کرده بود.

جالب است بدانید که قبل از اشغال ایران به دست نیروی متفقین، آلمان به‌طرف مرزهای شوروی حرکت کرده و نیروهای روسی را به‌شدت زیر فشار قرار داده بود. حاکمان ایران از ترس اینکه بعد از روسیه، نوبت آن‌ها شود؛ به این فکر افتادند که کلیه پل‌های جاده‌ای و راه‌آهن کشور را مین‌گذاری کنند.

محمد سجادی، وزیر طرق (راه) وقت به سال‌نامه دنیا چنین گفته بود: با شنیدن اخبار وحشتناک از جبهه‌های جنگ شوروی، دستور مین‌گذاری پل ورسک و پل‌های مهم دیگر راه‌آهن داده شد و این کار با دقت و به‌صورت محرمانه انجام گرفت؛ اما پس از اشغال ایران توسط متفقین، دستوری برای انفجار پل‌ها صادر نشد و متفقین هم از مکان دقیق مین‌ها باخبر شدند.

دلیل نام گذاری پل ورسک
عده‌ای معتقدند که ورسک از نام روستایی در اطراف پل گرفته شده؛ اما ظاهرا این باور اشتباه است؛ زیرا در زمان احداث این پل، این روستا و کوه‌های اطراف آن با نام عباس آباد شناخته می‌شدند.

بر اساس روایتی دیگر، این نام از روی اسم مهندس «شژا ووسک» گرفته شده که در ساخت پل مشارکت داشته است؛ هرچند سندی برای اثبات این قضیه وجود ندارد.

روایت معتبرتر از این قرار است که درختچه‌ای به نام «ورس» در همان حوالی می‌رویید و از همین رو پل مذکور و روستای نزدیک به آن در نهایت ورسک خوانده شدند. با این همه، نام پل در ۲۳ تیر سال ۱۳۲۴ با پیشنهاد وزارت راه، به پل پیروزی تغییر پیدا کرد.

سازنده پل ورسک
مجلس شورای ملی، در سال ۱۳۰۵ طرح احداث راه‌آهن سراسری ایران را تصویب کرد که قدم مهمی در پیشرفت و آبادانی کشور محسوب می‌شد.

طبق این طرح، یک خط راه‌آهن، جنوب و شمال ایران را به هم متصل می‌کرد؛ هرچند ساخت و ریل‌گذاری آن مستلزم دانشی بود که در آن روزگار در کشور وجود نداشت. به همین منظور حکومت پهلوی تصمیم گرفت که کار ساخت این راه‌آهن را به شرکتی خارجی بسپارد که در نهایت قرعه به نام شرکت دانمارکی «کامپساکس» (Kampsax) می‌افتد. شرکت دانمارکی کامپساکس مسئولیت ساخت پل ورسک را برعهده گرفت.

قرارداد ساخت راه‌آهن سراسری در اردیبهشت سال ۱۳۱۲، با مدیرعامل این شرکت دانمارکی، «یورگن ساکسیلد» (Yorgen Saxild) امضا شد. او بعدها در کتاب خاطرات خود با نام «خاطرات یک مهندس دانمارکی» که در سال ۱۳۵۰ به چاپ رسید، نمایی از پل ورسک را روی جلد کتابش به کار برده بود.

پیش‌تر این شرکت، موفق به ساخت ۱۲۰۰ کیلومتر خط‌ آهن در ترکیه شده بود؛ از همین رو توانست مسئولیت این پروژه را به دست بگیرد.

بر اساس این قرارداد، شرکت دانمارکی موظف به ساخت ۹۰۰ کیلومتر خط راه‌آهن در مدت‌زمان ۶ سال بود که در ازای ساخت هر متر راه‌آهن، حدود ۱٫۵ گرم طلای خالص (پنج دلار طلا) دریافت می‌کرد. به‌طور کلی ساخت این پل دو میلیون و ۶۰۰ هزار ریال هزینه برداشت.

طرح این پل هوشمندانه و زیبا کار مهندسی اتریشی به نام «لادیسلاوس فون رابسویچ» (L. Von Robcevidc) بود. وی در مصاحبه‌‌ای در آن روزگار گفته بود: روزی که طرح احداث پل ورسک را تهیه کردم، مهندسان دیگر با نظر حیرت به آن می‌نگریستند و اجرای نقشه و احداث آن را در شمار یکی از فتوحات علم مهندسی به حساب می‌آوردند. حالا که این پل احداث شده است، همه، من و رفقایم را تحسین می‌کنند و آن را در شمار بهترین پل‌های قشنگ و شاهکار مهندسی می‌دانند.

«هانس اتو نا‌تر»T نابغه ریاضی و پل‌سازی که انجام محاسبات پل‌های راه‌آهن سراسری ایران تحت نظارت او انجام شد، سرپرستی مهندسان محاسب و طراح پل ورسک را نیز برعهده داشت.

مهندس «والتر اینگر» اتریشیT یکی از دیگر مهندسان ساخت پل ورسک بود که گفته می‌شود در زمان تکمیل پروژه سه خط طلاT از روی پل به پایین پرت می‌شود و دار فانی را وداع می‌گوید و در روستای ورسک دفن می‌شود.

مراحل ساخت پل ورسک
بهترین مهندسان اروپایی برای نقشه‌برداری و طراحی راهی منطقه شدند و پس از تهیه عکس‌های هوایی از کوه‌های البرز اعلام کردند که مسیر خط‌ آهن از روستای عباس‌آباد عبور خواهد کرد که بعدها به ورسک تغییر نام داد.

در ابتدا قرار بود این خط‌ آهن از روستای ورسک و کوهستان البرز عبور کند و به‌طرف تونل گدوک ادامه مسیر دهد؛ ولی به‌دلیل شیب تند مسیر، این طرح منتفی شد. مهندسان این مسیر را به‌شکل سه پله‌ای طراحی کردند تا مشکل شیب حرکت قطار در گردنه‌های کوه‌های البرز برطرف شود؛ مسیری که به «سه خط طلا» معروف شد و در حد فاصل بین روستاهای شورآب و ورسک، سه کیلومتر مانده به پل ورسک قابل مشاهده است.

در ادامه آن‌ها برای عبور از دره عمیق ورسک باید یک پل می‌ساختند که با توجه به دهانه بزرگ دره و وسایل آن روزگار، کار دشواری به نظر می‌رسید.

از آنجا که در زمان ساخت پل ورسک، از ابزارآلات مهندسی و امکانات امروزی خبری نبود، اجرای این پل با ابزارهای ساده‌ای همچون دریل دستی و دینامیت جلو رفت. در ابتدا به‌منظور ایجاد فضایی برای احداث پایه‌های داربست، از دینامیت استفاده و سپس داربستی چوبی نصب شد. برای اینکه بتوانند مصالح ساخت پل را از یک طرف کوه به طرف دیگر ببرند، کابلی به دو طرف دره وصل ‌کردند.

دو پایه داربستی، پایه‌های پل را تشکیل می‌دادند که سازه اصلی پل روی همین داربست‌ها ساخته شد.

هم‌زمان با ساخت داربست‌ها، عملیاتی برای احداث قالب دال قوس در حال انجام بود. در تمام این مدت، از همان کابل‌ها برای انتقال قطعات پیش‌ساخته و مصالح استفاده می‌شد. سرانجام دو پایه داربست به هم رسیدند و ساخت قالب دال قوسی کامل و نمای آجری روی آن اجرا شد.

از اقدامات هوشمندانه در ساخت این پل، احداث تونلی در زیر رودخانه‌ ورسک بود تا به این ترتیب از این پل در برابر طغیان احتمالی رودخانه محافظت شود؛ به همین دلیل قطار پس از چرخشی که در طول مسیر خود دارد، تا ۱۰۰ متر بالاتر می‌رود و بعد روی پل قرار می‌گیرد. در ادامه، کار ریل‌گذاری موقت روی پل انجام شد و قبل از زمستان ۱۳۱۴ اقدامات آماده‌سازی نصب ریل‌بند در دستور کار قرار گرفت.

کار ساخت پل در سال ۱۳۱۳ آغاز شد و در سال ۱۳۱۵ به پایان رسید و نتیجه آن پلی به طول ۸۶ متر با ۱۰ دهانه کوچک و یک دهانه‌ بزرگ ۶۶ متری بود.

جالب اینکه قطارها پس از پل ورسک، ارتفاعشان را کم می‌کنند تا وارد تونلی در زیر کف دره شوند؛ سپس با عبور از پل روگذر جاده فیروزکوه، وارد ایستگاه ورسک می‌شوند.

پل ورسک از چه موادی ساخته شده؟
مصالح این سازه زیبا شامل سیمان، ملات، آجر و شن شسته‌شده است. از نکته‌های جالب‌ در مصالح پل ورسک همین است که در ساخت آن از هیچ فولاد و سازه‌ فلزی و آرماتوری (بتن آرمه) استفاده نشده است. در واقع سازنده فقط از ملات غیرمسلح برای ساخت پل استفاده کرده بود تا هزینه‌های ساخت پل کاهش یابد.

هنگام ساخت پل ورسک این تضمین داده شد که برای ۷۰ سال پابرجا خواهد بود؛ هرچند با گذشت بیش از هشتاد سال از آن روزگار، هنوز هم مقتدرانه بر فراز دره‌ای عمیق ایستاده است و دانش و تعهد و نبوغ سازندگان خود را به رخ می‌کشد.
فیلم افتتاح پل ورسک

وضعیت حال حاضر پل ورسک فیروزکوه
در سال ۱۳۹۵، عمر پل ورسک به ۸۰ سال رسید که باعث بروز نگرانی‌هایی راجع به نحوه نگهداری و تقویت پل شد. یوسف گران پاشا، مدیرعامل وقت راه‌آهن شمال، در این رابطه گفته بود: بر اساس قراردادی که با دانشگاه صنعتی شریف برای سنجش مقاومت پل ورسک منعقد شد، سنسوری روی پل نصب‌ شده است که میزان ضربه‌های ناشی از تردد قطار را روی پل بررسی می‌کند و در صورت ایجاد مشکل، هشدارهای لازم به مرکز مانیتورینگ ارسال می‌شود.

وی در ادامه افزود که هر سال بازدیدهایی از زیر پل انجام می‌شود تا در صورت نیاز مصالح مقاوم جایگزین مصالح فرسوده شود.

آبشار ورسک
آبشار ورسک که با نام آبشار چشمه علی نیز شناخته می‌شود، به ارتفاع تقریبی ۲۰ متر از دره به سمت روستای ورسک جاری است. آب این آبشار از ارتفاعات قدمگاه سرچشمه می‌گیرد و سالانه تعداد زیادی از مردم مشتاق را به سوی خود می‌کشاند. برای رسیدن به این آبشار زیبا کافی است در محور فیروزکوه بعد از گردنه گدوک کمی جلوتر به سمت راست وارد روستای ورسک شده و از آنجا تا آبشار حدود ۴ کیلومتر و تقریبا نیم ساعت راه است. مسیر رسیدن به آبشار ورسک دقیقا از زیر پل ورسک می گذرد و باید در امتداد رودخانه حرکت کرد تا به آبشار زیبای ورسک رسید.

پرسش‌های متداول
پل ورسک کجاست؟
پل ورسک در جاده فیروز کوه در مسیر راه‌آهن شمال کشور و در روستای ورسک شهرستان سوادکوه در استان مازندران قرار گرفته است.
سازنده پل ورسک کیست؟
شرکت دانمارکی «کامپساکس» مسئولیت ساخت پل ورسک را برعهده داشت. طراحی این پل زیبا توسط مهندسی اتریشی به نام «لادیسلاوس فون رابسویچ» انجام شد.
علت نام‌گذاری پل ورسک چیست؟
روایت‌های متعددی دراین‌باره وجود دارد که طبق یکی از آن‌‌ها، وجود درختچه‌های ورس در بخش پشتی پل باعث شدند که این پل به ورسک معروف شود.
سیمان، ملات، آجر و شن شسته‌شده از جمله مصالح پل ورسک هستند؛ نکته جالب اینجا است که در ساخت پل به‌هیچ عنوان از سازه‌ فلزی، ‌فولاد و بتن آرمه استفاده نشده است.

قطارهای مسافری تهران – ساری و تهران – گرگان پس از گذشت بیش از ۷۰ سال، هر روز ۴ بار از روی آن می‌گذرد. قطارهای باری و سوختی نیز از روی آن عبور می‌کنند.