«خلیج فارس – دریای سیاه»؛ فراتر از یک مسیر تجاری/نقش آفرینی کریدورها در تامین امنیت ملی ایران

در پی سفر اخیر رئیس‌جمهور و برخی از اعضای کابینه دولت از جمله وزیر راه و شهرسازی به ارمنستان، یکی از موضوعات مورد بحث میان مقامات تهران و ایروان، کریدور خلیج فارس-دریای سیاه بود. کریدوری که وزیر راه و شهرسازی با اشاره به اهمیت بسیار بالای آن گفت: اتصال استراتژیک خلیج فارس به دریای سیاه از طریق مسیر ریلی ایران به جلفا و ادامه آن به نخجوان و ایروان، تأثیر بسزایی در ترانزیت میان ایران، ارمنستان, آذربایجان و کشورهای اروپایی خواهد داشت.

به گزارش ریل ایران؛ وزیر راه و شهرسازی که روز ۲۹ مرداد ماه به همراه رئیس جمهور و برخی از اعضای هیئت دولت راهی ارمنستان شده بود، با اشاره به اهمیت راه اندازی کریدور ترانزیتی خلیج فارس – دریای سیاه، از موافقت تهران و ایروان برای اتصال ریلی میان ایران و ارمنستان خبر داد. فرزانه صادق در خصوص این مسیر ترانزیتی گفت: مسیر ریلی تا جلفا در خاک ایران تکمیل شده و ادامه آن از طریق نخجوان مورد تأکید طرفین قرار گرفته است. این اتصال ریلی می‌تواند نقش مؤثری در توسعه ترانزیت میان ایران، ارمنستان، آذربایجان و اروپا ایفا کند. به گفته وی، اجرای این طرح استراتژیک، جایگاه ایران را به عنوان محور ترانزیتی منطقه تثبیت کرده و به کاهش هزینه و زمان حمل‌ونقل کالا کمک شایانی خواهد رساند.

کریدورهای ترانزیتی، بازدارندگی و امنیت ملی

اگرچه موضوع راه اندازی کریدور ترانزیتی خلیج فارس – دریای سیاه نخستین بار در دولت حسن روحانی مطرح شد؛ اما شکل گیری بحران جدید در منطقه قفقاز جنوبی و افزایش تحریم های یکجانبه آمریکا علیه ایران سبب شد تا این مسیر پر اهمیت در عمل، هیچگاه راه اندازی نشود. اما اکنون با صلح ایجاد شده میان دو کشور جمهوری آذربایجان و ارمنستان، به نظر می رسد شرایط امنیتی مسیر عبوری از ایران به سمت سواحل گرجستان در دریای سیاه فراهم شده است.

اما فارغ از اهمیت تجاری کریدور خلیج فارس – دریای سیاه، را اندازی این مسیر جاری را باید مولفه ای مهم در ایجاد بازدارندگی اقتصادی و امنیت ملی تلقی کرد. به طور کلی باید گفت که پیوستگی اقتصادی هرچه بیشتر کشورهای یک منطقه، نقش مهمی در ایجاد وابستگی متقابل آنها به یکدیگر ایفا می کند. مشخصا در مورد کریدور خلیج فارس – دریای سیاه، بر اساس آنچه وزیر راه و شهرسازی اعلام کرده، مسیر ریلی یاد شده همزمان از نخجوان و ارمنستان عبور کرده که در عمل، منافع هر سه کشور ایران، جمهوری آذربایجان و ارمنستان را با یکدیگر پیوند خواهد داد.

ایجاد همپوشانی در منافع اقتصادی و تجاری سه کشور نهایتا منجر به همگرایی بیشتر آنها در خصوص مسائل کلان سیاسی خواهد شد. با توجه به توافق سه جانبه حاصل شده میان آمریکا، آذربایجان و ارمنستان بر سر احداث کریدور زنگزور و توافق سه طرف برای حضور مستقیم شرکت های آمریکایی به عنوان بهره بردار در این پروژه، به نظر می رسد ایجاد هر نوع پیوستگی منجر به وابستگی اقتصادی کشورهای منطقه به یکدیگر بیش از هر زمان دیگری ضروری است؛ چراکه حتی در صورت هرگونه تلاش نیروهای آمریکایی برای نقش آفرینی منفی در منطقه، منافع مشترک همسایگان مانع از ایجاد ائتلاف علیه کشورهای مسیر خواهد شد.

شرایط کنونی منطقه قفقاز و مرزهای شمال غربی ایران به خوبی نشان می دهد که ایجاد نوعی بازدارندگی اقتصادی – تجاری با کشورهای همسایه، علاوه بر افزایش درآمدهای ارزی کشور، کمک شایانی به افزایش ضریب امنیت ملی خواهد کرد. از این منظر، باید گفت نقشی که امروزه کریدورهای تجاری به عنوان مسیرهای ترانزیتی به ویژه در غرب آسیا بر عهده دارند، بسیار مهمتر و پررنگ تر از یک مسیر تجاری بوده و از اثربخشی بالایی در توسعه امنیت ملی ایران و کشورهای همسایه برخوردار هستند.