ریل ایران بررسی کرد؛
چرایی اصرار رئیس جمهور بر توسعه قطارهای حومه ای/حمل و نقل ریلی، ابزاری استراتژیک در دستان دولت
پافشاری مجدانه دکتر پزشکیان بر لزوم توسعه قطارهای حومه ای، این سوال را مطرح می سازد که اهمیت توسعه حمل و نقل ریلی حومه ای تا چه میزان بالاست که شخص رئیس جمهور شخصا پیگیری این امر خطیر را بر عهده گرفته است.
به گزارش ریل ایران؛ دکتر مسعود پزشکیان روز شنبه یکم آذر ماه، در جریان نشست مشترک با وزیر راه و شهرسازی، استاندار تهران و دکتر ذاکری مدیرعامل راه آهن، ضمن دریافت گزارش‌های مرتبط با حمل‌ونقل ریلی حومه‌ای و مطالعات تطبیقی کلان‌شهرهای پاریس و برلین، دستورات لازم برای اجرای ساختار سازمانی، تأمین اعتبار تعمیرات قطارهای حومه‌ای و شیوه‌های سرمایه‌گذاری برای توسعه ریلی حومه‌ای را صادر کرد.
رئیس‌جمهور پس از شنیدن این گزارش و اظهارات وزیر راه و شهرسازی در خصوص قطارهای حومه ای، بر نهایی‌کردن ساختار سازمانی، چگونگی مشارکت و سرمایه‌گذاری شهرداری‌ها و شکل‌گیری مجموعه‌های غیردولتی برای تسریع در تکمیل پروژه‌های ناتمام حمل‌ونقل عمومی ریلی حومه‌ای تأکید کرد.
طبق دستور پزشکیان، سازمان برنامه و بودجه موظف شد نسبت به تأمین مالی تعمیرات ناوگان ریلی اقدام کند. همچنین سازمان اداری و استخدامی مکلف شد ساختار مناسب برای تشکیل شرکت مادر تخصصی حمل‌ونقل ریلی حومه‌ای و منطقه‌ای، به‌ویژه در منطقه تهران را با هماهنگی وزارت راه و شهرسازی تنظیم و ارائه کند.
چرایی اصرار رئیس جمهور بر توسعه قطارهای حومه ای
موضوع قارهای حومه ای به اندازی ای برای شخص رئیس جمهور پراهمیت بوده که بازدید از قطارهای حومه ای تهرن در تاریخ ۸ آبان ماه را می توان محور اصلی بازدید وی از ایستگاه راه آهن تهران دانست. دکتر پزشکیان در آن زمان نیز بر تکمیل نقاط تبادلی شبکه ریلی و مترو و تأمین منابع برای تعمیرات اساسی ۹ دستگاه ریل‌باس تأکید کرده بود.
بررسی محور سخنان رئیس جمهور در حوزه های انرژی، حمل نقل عمومی و لزوم توسعه زیرساخت های مربوط به حمل و نقل عمومی به خوبی اثبات می کند که توسعه حمل و نقل ریلی در بعد کلان و خصوصا گسترش شبکه قطارهای حومه ای با مساله ناترازی انرژی و مدیریت مصرف سوخت در ارتباط مستقیم قرار دارد.
گسترش قطارهای حومه‌ای به‌عنوان یکی از کارآمدترین شیوه‌های حمل‌ونقل عمومی، نقشی اساسی در کاهش ناترازی انرژی و بهینه‌سازی مصرف سوخت در شهرهای بزرگ ایفا می‌کند. کارایی انرژی در قطارهای حومه‌ای به‌طور قابل‌توجهی بالاتر از خودروهای شخصی است؛ به‌گونه‌ای که میزان مصرف انرژی به‌ازای هر نفر-کیلومتر در حمل و نقل ریلی، چندین برابر کمتر از وسایل نقلیه جاده‌ای است. این ویژگی موجب می‌شود بخش قابل‌توجهی از تقاضای مربوط به سفرهای روزانه که معمولاً با خودرو انجام می‌شود، به سیستم ریلی منتقل شده و در نتیجه مصرف سوخت فسیلی، ترافیک، و اتلاف انرژی ناشی از توقف حرکت‌های متوالی کاهش یابد.
علاوه بر این، قطارهای حومه‌ای به دلیل امکان بهره‌گیری از نیروی محرکه برقی، موجب جابه‌جایی مصرف انرژی از سوخت‌های مایع به برق می‌شوند؛ موضوعی که از منظر مدیریت انرژی ملی اهمیت ویژه‌ای دارد. انرژی برق به‌مراتب قابل‌کنترل‌تر بوده و قابلیت تأمین از منابع تجدیدپذیر را دارد، بنابراین توسعه شبکه ریلی حومه‌ای می‌تواند وابستگی بخش حمل‌ونقل به بنزین و گازوئیل را کاهش داده و به متنوع‌سازی سبد انرژی کمک کند. همچنین تقاضای سفر در ساعات اوج که معمولاً منجر به افزایش شدید مصرف سوخت و بار شبکه شهری می‌شود، با وجود خطوط منظم ریلی، بهتر مدیریت شده و فشار انرژی در این بازه‌ها کاهش می‌یابد.
در نهایت، توسعه حمل‌ونقل ریلی حومه‌ای به بهبود بهره‌وری سیستم انرژی شهری و زیست‌محیطی منجر می‌شود. کاهش آلودگی هوا و کاهش نیاز به گسترش زیرساخت‌های جاده‌ای از جمله پیامدهای این تحول است که به‌طور غیرمستقیم باعث کاهش مصرف انرژی در بخش‌های مرتبط ازجمله بهبود کیفیت سلامت جامعه و کنترل آلودگی می‌شود. این مجموعه از آثار مستقیم و غیرمستقیم سبب می‌شود قطارهای حومه‌ای به‌عنوان یکی از مؤثرترین ابزارهای سیاستی برای مدیریت مصرف سوخت، کاهش ناترازی انرژی و حرکت به سوی توسعه حمل‌ونقل پایدار روی میز سیاستگذاری عمومی دولت ها قرار گیرند.
حمل و نقل ریلی، ابزار اصلی کاهش ناترازی سوخت در کشور
استفاده گسترده از حمل‌ونقل ریلی در ایران می‌تواند نقش بسیار پررنگی در کاهش مصرف سوخت و تعدیل ناترازی انرژی ایفا کند. بر اساس داده‌های «ترازنامه انرژی کشور» منتشرشده توسط وزارت نفت در سال ۱۴۰۰، بخش حمل‌ونقل حدود ۲۵ درصد از کل مصرف نهایی انرژی ایران را به خود اختصاص می‌دهد و بیش از ۹۰ درصد میزان یاد شده در حمل‌ونقل جاده‌ای مصرف می‌شود؛ یعنی تقریباً تمام مصرف سوخت بر دوش خودروهای شخصی، اتوبوس‌ها و ناوگان باری جاده‌ای است. از سوی دیگر، بر اساس تحلیل‌های ارائه‌شده توسط آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) راندمان انرژی در حمل‌ونقل ریلی حدود ۳ تا ۳٫۵ برابر بهتر از حمل‌ونقل جاده‌ای گزارش شده است؛ به این معنا که برای انجام یک واحد کار، حمل‌ونقل ریلی تنها حدود ۲۸ تا ۳۰ درصد انرژی موردنیاز بخش جاده‌ای را مصرف می‌کند. همچنین در گزارش پژوهشی «مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی» در سال ۱۳۹۶ نیز به همین اختلاف محسوس در بهره‌وری اشاره و ریل به‌عنوان یکی از کم‌مصرف‌ترین ابزارهای جابه‌جایی معرفی شده است.
با توجه به این اختلاف چشمگیر در کارایی، انتقال بخشی از حمل‌ونقل جاده‌ای کشور به ریل می‌تواند به کاهش قابل‌توجه مصرف سوخت‌های مایع منجر شود. براساس محاسبات مبتنی بر آمار رسمی وزارت نفت و نسبت‌های کارایی اعلام‌شده در گزارش IEA، اگر تنها ۱۰ درصد از جابه‌جایی‌های جاده‌ای فعلی به ریل منتقل شود، مصرف انرژی در بخش حمل‌ونقل حدود ۶ تا ۷ درصد کاهش پیدا می‌کند؛ کاهش مصرفی که معادل حدود ۳ میلیارد لیتر بنزین و گازوئیل در سال است. در سناریوی انتقال ۲۰ درصدی، این مقدار صرفه‌جویی به حدود ۱۳ درصد از مصرف انرژی بخش حمل‌ونقل و حدود ۳ تا ۳٫۵ درصد از کل انرژی کشور می‌رسد. حتی در سناریوی توسعه یافته‌تر که ۳۰ درصد از بار و مسافر جاده‌ای به ریل منتقل شود، کاهش مصرف سوخت در بخش حمل‌ونقل به حدود ۲۰ درصد خواهد رسید. این برآوردها کاملاً با داده‌های مصرف سالانه ۴۰ تا ۴۵ میلیارد لیتر بنزین و گازوئیل که توسط «شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت» منتشر شده، همخوانی دارد.
با این حساب، به سادگی می توان متوجه شد که هدف رئیس جمهور از تاکید و پیگیری مجدانه برای توسعه حمل و نقل ریلی به ویژه در بخش قطارهای حومه ای چه بوده و شیکه ریلی تا چه میزان می تواند به عنوان ابزاری استراتژیک، دولت را در کاهش ناترازی انرژی و اتلاف میلیارد ها دلار هزینه و سوبسید پرداختی از سوی دولت به بخش انرژی یاری رساند.
