گزارش ویژه/ راه‌اندازی راه‌آهن شلمچه – بصره یادآور اهمیت کریدورهای بین‌المللی
چندی پیش احداث هفده پایه پل راه‌آهن شلمچه – بصره در جزیره سندباد شهر بصره، نوید بخش راه‌اندازی کریدور ایران – مدیترانه بود .
وقتی خیر را می‌خواندم اسم جزیزه سندباد؛ مرا به یاد داستان سند باد بحری انداخت که به همراه عمویش به در سفری ماجراجویانه به اقصی نقاط جهان تلاش می‌کرد تا یک امانتی مهم را به مقصد برساند.
با خودم فکر کردم: راه‌اندازی راه‌آهن بصره – شلمچه یادآور این است که کریدورهای بین‌المللی ریلی ایران نه تنها سفر آسان به عزیز ترین مقاصد جهان شیعه را فراهم می‌سازد بلکه امانتی به نام ” جایگاه ژئوپلتیک ایران در منطقه خاور میانه و اهمیت آن ” را به کشور مختلف جهان یادآور می‌شود.
آنچه که گذشت
سابقه راه‌اندازی این پروژه به سال ۱۹۷۸ یعنی یک سال قبل از انقلاب اسلامی در ایران برمی‌گردد، اما ۸ سال جنگ تحمیلی میان دو کشور و بعد از آن قطع شدن روابط دیپلماتیک میان تهران و بغداد مانع ازآن شد که نگاهی خوشبینانه به راه‌اندازی این خط به وجود بیاید.
سرانجام سرنگونی صدام حسین در سال ۲۰۰۵، روی کار آمدن نیروهای سیاسی شیعه در عراق، یخ روابط میان دو کشور را به تدریج آب کرد .
بهبود روابط کار را به جایی رساند که در سال‌های اخیر با رشد تجارت و تبادل زائر و گردشگر موجب شد تا بار دیگر نیاز به ایجاد زیرساخت‌های ارتباطی مناسب به‌خصوص در حوزه مسیر ریلی میان دو کشور احساس شود.
سرانجام در دولت سیزدهم تاکید با توجه به استراتژیک اتصال راه‌آهن شلمچه و بصره و اهمیت آن برای هر دو کشور سبب شده تا تلاشهایی که بغداد و تهران از سال ۲۰۱۹ آغاز کرده بودند، با پاکسازی مناطق مین گذاری شدت یابد.
۱۱ شهریور ۱۴۰۲ بود که مهرداد بذرپاش وزیر راه و شهرسازی، از آغاز عملیات اجرایی احداث خط ریلی شلمچه – بصره با حضور معاون اول رئیس جمهور ایران و نخست وزیر عراق خبر داد و بعد از آن نیز در ۱۴ مرداد ۱۴۰۳، سید معیاد صالحی مدیرعامل راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران در جمع خبرنگاران اعلام کرد که سال آینده خط ریلی تهران – کربلا به بهره برداری می رسد.
چرا راه‌اندازی این خط اهمیت دارد؟
کارشناسان بر این باورند که خط جدید شکاف در کریدورهای ریلی شرق به غرب را پر کرده و امکان دسترسی عراق به افغانستان، پاکستان و هند را فراهم می‌کند.
سایت ریل وی نیوز در تحلیلی دراین باره نوشت: این خط آهن ایران را به سوریه و کشورهای حوزه مدیترانه متصل می‌کند و در آینده می‌تواند زمینه‌ای برای حمل و نقل ترانزیت بار از آسیا به اروپا باشد.
به باور کارشناسان، سود پروژه راه‌آهن بصره – شلمچه در صورت تکمیل سالانه حدود ۳۰ میلیارد دلار خواهد بود.
این گروه تاکید دارند ایران از طریق بین‌النهرین می‌تواند به بندر لاذقیه سوریه و تاسیسات ترانزیتی آن دسترسی داشته باشد . علاوه بر این، اتصال راه‌آهن ایران به عراق می‌تواند به عربستان و کویت نیز گسترش یابد.
نباید فراموش کرد که عربستان سعودی در حال بررسی ایده اتصال راه‌آهن به ایران از طریق کویت و بصره است که راه را برای اتصال زمینی مستقیم بین ایران و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس هموار می‌کند.
همچنین این امر می‌تواند برای عراق نیز به نوبه خود اتصال به بازارهای آسیای مرکزی، افغانستان و آذربایجان را فراهم کند.
به گفته برخی از کارشناسان حجم حمل و نقل ریلی در جنوب عراق پس از تکمیل قطعه راه آهن شلمچه – بصره ممکن است بیش از سه برابر افزایش یابد .
چندی پیش نیز وزارت حمل و نقل عراق از توافق با ترکیه برای اتصال راه‌آهن عراق و ترکیه از طریق یک خط ۱۳۳ کیلومتری برای اتصال بندر بزرگ الفاو به اروپا به عنوان بخشی از جاده توسعه خبر داد.
از این رو می توان در نظر داشت برای عراق، ارتباط ریلی با ایران بخشی از یک پروژه گسترده‌تر و جاه‌طلبانه است که از چین تا اروپا امتداد دارد.
از سوی دیگر اجرای این طرح باعث ایجاد ارتباط حمل و نقل از طریق عراق و تشکیل کریدور ترانزیتی به بنادر دریای مدیترانه و بندر امام خمینی (ره) در خلیج فارس می‌شود.
بسیاری از صاحبنظران اقتصادی تاکید دارند با توجه به این امر، تکمیل پروژه راه‌آهن شلمچه – بصره می تواند نویدبخش افزایش قابل توجه تجارت با کاهش هزینه‌های ترانزیتی تا بیش از ۲۰ درصد باشد .
صادرات خدمات ریلی
کارشناسان می گویند راه اندازی این خط و سایر خطوط ترانزیتی می‌تواند زمینه ساز ایران با صادرات خدمات مهندسی ریلی از جمله، ساخت راه‌آهن و تولید ریل و حتی صادرات واگن‌های ریلی و لوکوموتیو از سوی ایران باشد. یادمان باشد که کشورمان تا حدود بسیاری در زمینه‌های یاد شده به خودکفایی دست یافته است .
با توجه به اینکه حمل‌ونقل ریلی با جابه‌جایی بار بیشتر، کم‌هزینه‌ترین نوع حمل‌ونقل است، مصرف سوخت کمتر و آلودگی محیط زیستی کمتری به دنبال دارد و امنیت آن نسبت به انواع دیگر حمل بار یا مسافر بیشتر است، بنابراین راه‌اندازی خط ریلی میان دو کشور ایران و عراق، می‌تواند هزینه‌های حمل‌ونقل دو کشور را کاهش دهد.
تسهیل گردشگری مذهبی
احداث این خط، نه تنهایی می‌تواند عبور قطارهای باری تجاری بین دو کشور را تقویت کند، بلکه موجب تسهیل جابجایی ریلی زائرانی شود که به سمت شهر مقدس کربلا در عراق حرکت می‌کنند.
سالانه میلیونها ایرانی به زیارت عتبات عالیات در عراق می‌روند و برعکس میلیونها عراقی نیز برای زیارت به حرم امام رضا(ع) در مشهد، حضرت معصومه سلام الله علیها در قم راهی ایران می شوند.
مسیر ریلی جدید از طریق گذرگاه مرزی شلمچه، سفر مسافرانی را که به اماکن مقدس در استان‌های نجف و کربلای عراق سفر می‌کنند، کوتاه می‌کند.
هاب ترانزیت
نباید فراموش کنیم که در برنامه استراتژیک بلند مدت کشورمان، پتانسیل تبدیل ایران به یک هاب ترانزیت منطقه‌ای دیده شده و این امر می‌تواند به دلیل موقعیت جغرافیایی مطلوب و قرار داشتن کشور در تقاطع آسیا و اروپا، کلیدی برای کشایش منافع متنوع به سوی اقتصاد ایران باشد .
احداث راه‌آهن شلمچه- بصره می‌تواند کریدورهای بین‌المللی را از طریق دو مسیر شمال شرق ایران (گذرگاه‌های اینچه‌برون و سرخس) و جنوب شرق ایران (چابهار و سایر بنادر جنوبی ایران) به دریای مدیترانه متصل کند و جایگاه ژئوپلتیک ایران را در عرصه بین‌المللی به طور قابل‌توجه ارتقاء بخشد.
اگر پروژه راه‌آهن شلمچه – بصره اجرا شود، به‌عنوان نماد مشهود پیشرفت به سوی سطح کیفی جدیدی از ارتباطات بین کشورهای همسایه عمل می‌کند.
