توسعه ترانزیت ریلی به عنوان یکی از استراتژی های مهم دولت چهاردهم در تجارت خارجی، می تواند علاوه بر جایگزین شدن با درآمدهای نفتی، به یکی از منابع درآمد ارزی پایدار برای کشور تبدیل شود.
به گزارش ریل ایران؛ نخستین قطار ترانزیتی هند-افغانستان روز سه‌شنبه ۲۳ بهمن ماه به ایستگاه روزنک هرات رسید. این قطار حامل دانه‌های روغنی بوده که ابتدا توسط کشتی به بندر عباس منتقل و در نهایت از طریق شبکه ریلی ایران به ایستگاه روزنک افغانستان ادامه مسیر داد.
بنابر اعلام روابط عمومی راه آهن، با مدیریت کنسرسیوم توسعه ریلی افغانستان و پشتیبانی وزارت راه و شرکت راه‌آهن ج.ا.ا، از زمان آغاز بهره برداری از کریدور ریلی خواف هرات در سال جاری تاکنون، بیش از ۳۰،۰۰۰ تن بار صادراتی و ترانزیتی بین ایران و افغانستان به صورت ریلی حمل شده است. با بهره برداری از کریدور ریلی خواف-هرات تراز تجاری دو کشور با امنیت بیشتر افزایش یافته و هزینه حمل و نقل برای تاجران و تولیدکنندگان کاهش خواهد یافت.
اما سوال اینجاست که اهمیت توسعه ترانزیت با کشورهای همسایه به ویژه افغانستان، همزمان با فعالسازی کمپین فشار حداکثری دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا علیه ایران چیست؟
ترانزیت، جایگزین مناسب برای درآمدهای نفتی
به نظر می رسد علیرغم افزایش تنش میان تهران و واشنگتن از زمان بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید تاکنون، دیپلماسی حمل و نقلی وزارت راه و راه آهن در دولت چهاردهم در حال فعالسازی است. نکته ای که باید به آن اشاره کرد اینکه دونالد ترامپ هفته گذشته اعلام کرد قصد دارد سیاست فشار حداکثری علیه ایران را مجددا بازگردانده و همزمان مدعی شد که میزان فروش نفت ایران را به صفر خواهد رساند.
فارغ از اینکه مدعیات ترامپ در خصوص تحریم نفت ایران عملیاتی شود یا خیر، نکته مهم اینجاست که صنعت ترانزیت ریلی از جمله صنایع پایدار بوده که می تواند در صورت رونق گرفتن، نه تنها به یکی از جایگزین های مطممئن برای درآمد نفتی برای کشور تبدیل شود، بلکه ماهیت نفتی اقتصاد ایران را تغییر دهد. برای اثبات اهمیت این نوع درآمد پایدار بهتر است نگاهی به آمار درآمدهای حاصل از ترانزیت کشوری چون لهستان بیندازیم که طی سال های اخیر، به هاب ترانزیت و بار اروپا تبدیل شده است. همانطور که در نمودار زیر ملاحظه می فرمایید، لهستان موفق شده در سال ۲۰۲۴، بیش از ۴۰ میلیارد دلار درآمد حاصل از ترانزیت بار در اروپا کسب نماید. همچنین، درآمد ماهانه مصر از کانال سوئز بر اساس آمار وب سایت معتبر Statista رقمی بیش از ۳۰۳ میلیون دلار در سال ۲۰۲۴ بوده است.
این در حالیست که نشریه خبرآنلاین به نقل از یک کارشناس حوزه نفتی، اعلام کرده است که درآمد نفتی ایران در سال ۱۴۰۲ حداکثر رقمی بین ۲۸ الی ۳۰ میلیارد دلار بوده است. پس با این حساب، می توان گفت که با توجه به موقعیت ژئوپولیتیک ایران که مورد تاکید دکتر ذاکری مدیرعامل راه آهن نیز بوده، درآمد حاصل از ترانزیت برای کشور می تواند طی سال های آتی جایگزین نفت شود.
گندم و دانه های روغنی، عامل تثبیت ترانزیت ریلی ایران
نکته دیگری که باید به آن توجه کرد اینکه محموله ترانزیتی هند به افغانستان، حاوی دانه های روغنی بوده که در پی وقوع جنگ اوکراین و ایجاد مشکل در مسیرهای تراتزیتی میان شمال و جنوب، تا حد زیادی تحت تاثیر قرار گرفته است. توجه داشته باشیم که روسیه و هند، هر دو از صادر کنندگان این محصولات هستند که می تواند به توجه به کاهش شدید عرضه جهانی این محصولات طی ماه های اخیر، به بار ثابت در ترانزیت ریلی ایران میان شمال و جنوب تبدیل شود. گندم روسیه نیز از پتانسیل خوبی برای صادرات به سمت جنوب ، به ویژه کشورهای حاشیه خلیج فارس برخوردار است. اهمیت ترانزیت این محصول به ویژه پس از ممنوعیت صادرات گندم هند در سال ۲۰۲۲، به میزان ویژه ای افزایش یافته است.
بنا بر گزارش وب سایت رسمی بورس S&P500، میزان صادرات گندم روسیه بیش از ۴۵ میلیون تن در سال مالی ۲۰۲۵-۲۰۲۴ بوده است. اگرچه این میزان برای سال مالی قبل از آن، حدود ۵۵ میلیون تن بوده و به دلیل تحریم های غرب علیه مسکو شاهد کاهش این رقم بوده ایم، اما همچنان به عنوان بار ریل پسند و البته استراتژیک در برابر راه آهن ایران قرار داشته که می توان از این فرصت استفاده کرد.
نکته مهم در این خصوص اینکه محصولاتی چون ذرت، گندم، سیب زمینی و دانه های روغنی در جمله محصولات کشاورزی استراتژیک و حیاتی در سطح جهانی به حساب می آیند که امنیت غذایی تمامی کشورها به این سبد باز ارزش وابسته است. لذا، در صورت فعال شدن راه آهن در ترانزیت این محصولات، نه تنها امکان تحریم و اعمال محدودیت بر راه آهن و مسیرهای ریلی ایران به دلیل ایجاد بی ثباتی در امنیت غذایی کشورهای جنوب مشکل خواهد شد، بلکه ارزآوری گسترده ای برای کشور به همراه خواهد داشت.
مدیرعامل راه آهن نیز در جریان سفر اخیر خود به بندر شهید رجایی استان هرمزگان، طی سخنانی بر اهمیت توسعه ترانزیت ریلی تاکید کرده و از برنامه ریزی برای توسعه ترانزیت میان کشورهای جنوب شرق آسیا و CIS خبر داده که به نظر می رسد دکتر ذاکری نیز بر اساس همین استراتژی در حال حرکت است. وی همچنین به درستی، موفقیت ترانزیت ریلی را در گرو توسعه روابط و تعامل میان ریل و بندر دانسته و در همین راستا، طی ماه های گذشته، تفاهمنامه ای با بندر امیرآباد امضا کرده است. بدیهی است، در صورت موفقیت عملی راه آهن در توسعه اتصال ریلی میان بنادر شمال و جنوبی ایران، می توان منتظر افزایش درآمد پایدار ترانزیتی کشور طی سال های آتی بود.
