ریل‌گذاری ترانزیتی در بستر توسعه مَکُران
بسیاری از کارشناسان بر این باورند که با نزدیک‌شدن پروژه راه‌آهن چابهار-زاهدان به ایستگاه پایانی، ایران یک گام اساسی به سمت تحقق اهداف برنامه هفتم توسعه در بخش ریلی و دستیابی به ترانزیت ۴۰میلیون‌تنی طی ۵سال آینده برمی‌دارد؛ مسیری که جایگاه کشور را در کریدورهای بین‌المللی تقویت می‌کند.
به گزارش ریل ایران به نقل از روزنامه اقتصاد سرآمد، پروژه راه‌آهن چابهار-زاهدان اکنون به نقطه‌ای رسیده که می‌تواند نه‌تنها معادلات حمل‌ونقل کشور را دگرگون کند، بلکه مسیر دستیابی به اهداف کلان برنامه هفتم توسعه را هموار خواهد کرد. این خط آهن ۶۳۴کیلومتری که قرار است بندر اقیانوسی چابهار را به شبکه ریلی سراسری متصل کند، حالا و براساس آخرین صحبت‌های منتشرشده از سوی مسئولان پروژه، بیش از ۸۰درصد پیشرفت فیزیکی داشته و به اولویت نخست دولت چهاردهم در بخش زیربنایی تبدیل شده است.
طبق هدف گذاری پیش بینی‌شده با تکمیل این خطه ریلی، ظرفیت جابه‌جایی بار ۷.۷میلیون تن و ۲میلیون مسافر در سال، می‌رسد.
این پروژه، حلقه مفقوده اتصال ایران به کریدور شمال-جنوب به‌شمار می‌رود و می‌تواند نقش‌آفرینی کشور را در شبکه حمل‌ونقل منطقهای به‌طور قابل‌توجهی ارتقا دهد. مسئولان اجرایی بارها اعلام کرده‌اند که تمام توان دولت برای تکمیل این طرح به‌کار گرفته شده است.
تاکنون تأمین اعتبارات مورد نیاز این ابرپروژه ملی از منابع مختلف تامین شده تا جایی که براساس اطلاعات رسمی منتشرشده از سوی خبرگزاری‌ها تاکنون بیش از ۱۳.۸همت منابع مالی شامل صندوق توسعه ملی و اعتبارات عمومی برای پیشبرد این پروژه زیربنایی تخصیص یافته است. گزارش‌های وزارت راه و شهرسازی نیز نشان می‌دهد در حال حاضر زیرسازی کل مسیر ۸۶درصد، عملیات پل‌ها حدود ۶۰ تا ۷۶درصد و تونل‌ها بیش از ۹۰درصد پیشرفت داشته‌اند.
رویای اتصال بندر چابهار به ریل سراسری در حال تبدیل‌شدن به واقعیت است؛ واقعیتی که به باور کارشناسان می‌تواند فرصتی طلایی برای افزایش توان ترانزیتی و اقتصادی کشور باشد.
در کنار دستاوردهای اقتصادی، این پروژه پیامدهای اجتماعی و امنیتی مهمی نیز در پی دارد. توسعه زیرساخت‌های ریلی در شرق کشور، زمینه‌ساز افزایش ثبات و ارتقای کیفیت زندگی مردم منطقه خواهد شد. با این‌حال، هرچند برخی برآوردها تکمیل پروژه را در افق سال۱۴۰۶ محتمل می‌دانند، اما وزارت راه و شهرسازی همچنان وعده بهره‌برداری تا پایان امسال یا اوایل سال آینده را مطرح کرده است.
با رسیدن این خط ریلی به ایستگاه پایانی، ایران یک گام بزرگ دیگر به سمت تحقق اهداف برنامه هفتم توسعه در بخش حمل‌ونقل برمی‌دارد؛ گامی که می‌تواند جایگاه کشور را در نقشه ژئوپلیتیکی تجارت جهانی تثبیت کند. در همین حال پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی در آخرین گزارش از وضعیت این پروژه ملی نوشته بود که با تکمیل این مسیر تا پایان سال‌جاری، پیش‌بینی می‌شود سالانه ۳ تا ۵ میلیون تن بار از این مسیر جابجا شود.
چشم‌انداز آینده خط ریلی چابهار-زاهدان
بررسی آمارها در حوزه حمل‌ونقل نشان می‌دهد سال گذشته ۲۰میلیون تن بار از کشور ترانزیت شد که سهم حمل‌ونقل جاده‌ای ۱۷.۶میلیون تن و سهم حمل‌ونقل ریلی فقط ۲.۴میلیون تن بود؛ به عبارتی حمل ریلی سهم ۱۲درصدی در ترانزیت کشور داشت. همچنین مجموع واردات و صادرات ریلی کشور در سال گذشته رقم ۵میلیون تن بود و مطابق برنامه‌ریزی‌ها قرار است این رقم در سال‌جاری به ۸میلیون تن برسد.
از طرف دیگر و در راستای دستیابی به هدفگذاری ریل‌پایه در حوزه ترانزیت، راه‌آهن چابهار-زاهدان یکی از مهم‌ترین پروژه‌های ترانزیتی و توسعه‌ای شرق کشور است که نقطه اتصال ظرفیت‌های دریایی چابهار به کریدورهای شمال-جنوب و شرق-غرب کشور محسوب می‌شود.
مسیری که حلقه اتصال بندر راهبردی چابهار به شبکه ریلی ایران را کامل می‌کند و علاوه‌بر آن، پُلی برای پیوند آسیای‌میانه، شبه‌قاره هند و کشورهای محصور در خشکی به آب‌های آزاد و بازارهای جهانی خواهد بود.
با راه‌اندازی این خط ریلی، راه‌آهن چابهار-زاهدان نقطه آغازین کریدور بین‌المللی شمال-جنوب در سواحل جنوبی ایران خواهد بود؛ کالاها به جای عبور از بنادر جنوبی مانند بندرعباس که تحت تاثیر تحریم‌های بین‌المللی قرار دارد، می‌تواند وارد بندر چابهار شود. کشورهایی مانند هند، افغانستان، ترکمنستان، ازبکستان، روسیه و حتی چین می‌توانند از مسیر چابهار بدون دخالت مسیرهای حساس و پرفشار منطقه، کالای خود را به اتحادیه اروپا، قفقاز یا آسیای‌مرکزی منتقل کنند.
آنطور که جبارعلی ذاکری، معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیرعامل راه‌آهن در آخرین اظهارنظر خود عنوان کرده، ریل‌گذاری این مسیر تا پایان سال به اتمام خواهد رسید. ذاکری ابراز امیدواری کرده در سه‌ماهه نخست سال آینده و پس از تحویل به راه‌آهن، این خط به بهره‌برداری برسد. وی با اشاره به اتصال ریلی چین به کشورهای آسیای‌میانه، تاکید کرد: تکمیل پروژه چابهار-زاهدان برای کشورهای غرب دریای خزر نیز گزینه‌ای جذاب به‌شمار می‌رود. دکتر ذاکری پیش‌بینی کرد در فاز نخست اجرای این پروژه، سالانه بین ۳ تا ۵ میلیون تن بار از این مسیر جابه‌جا شود.
پلی به سوی آسیای‌میانه و فراتر از آن
خط ریلی چابهار-زاهدان در صورت موفقیت در اجرا، تنها بندر اقیانوسی ایران در دریای عمان را به شبکه ریلی سراسری متصل می‌کند.اجرای این ابرپروژه زیربنایی در عمل نه‌تنها توسعه اقتصادی جنوب‌شرقی ایران را تسریع می‌بخشد، بلکه ایران را به هاب کلیدی ترانزیت اوراسیا تبدیل خواهد کرد.
با پیشرفت فیزیکی بیش از ۸۲درصدی، این پروژه می‌تواند ترانزیت ریلی ایران را دوچندان کند و مسیرهای سنتی تجارت را دگرگون سازد.پروژه چابهار-زاهدان فراتر از یک خط ریلی ساده است؛ این طرح بخشی از استراتژی «نگاه به شرق» ایران و کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب محسوب می‌شود.
چابهار با موقعیت جغرافیایی منحصربه‌فرد خود، دسترسی مستقیم به آب‌های آزاد را برای کشورهای محصور در خشکی مانند افغانستان، ترکمنستان، ازبکستان و قزاقستان فراهم می‌کند. تکمیل این خط، زمان ترانزیت کالا از هند و آسیای‌جنوبی به آسیای‌مرکزی را از ۴۵روز(از طریق کانال سوئز) به ۱۵-۱۰روز کاهش می‌دهد و هزینه‌ها را تا ۳۰درصد پایین می‌آورد.
از منظر ترانزیتی، این پروژه ایران را به «حلقه اتصال» آسیای‌میانه به اقیانوس هند تبدیل و وابستگی به مسیرهای غربی(مانند بنادر پاکستان) را حذف می‌کند. برای ایران که سالانه بیش از ۲۰میلیون تن ترانزیت ریلی مدیریت می‌کند، این خط می‌تواند حجم ترانزیت را به ۵۰میلیون تن در سال برساند. علاوه‌بر این، اتصال به بندر چابهار -که ظرفیت آن تا ۸۲ -میلیون تن در سال افزایش می‌یابد- تجارت با هند، روسیه و حتی اروپا را تسهیل می‌کند.
فرصت‌های جدید برای سیستان و بلوچستان
تکمیل چابهار-زاهدان، ترانزیت ریلی ایران را از حاشیه به مرکزیت می‌رساند. ایران با موقعیت جغرافیایی خود، می‌تواند ۴۰درصد ترانزیت اوراسیا را جذب کند، اما تحریم‌های آمریکا(مانند لغو معافیت‌های چابهار در دوره ترامپ) و رقابت چین(با سرمایه‌گذاری در گوادر) موانع جدی هستند. تحلیل‌گران پیشنهاد می‌کنند که ایران بر کریدورهای شرقی مانند چابهار-سرخس تمرکز کند تا وابستگی به غرب را کاهش دهد.
همکاری با هند نیز که اخیراً بر توسعه بندر چابهار سرمایه‌گذاری کرده، می‌تواند ترانزیت را به ۳۰میلیون تن برساند. چالش اصلی، تکمیل همزمان خطوط جانبی مانند زاهدان-سرخس است تا حلقه ترانزیتی کامل شود. در نهایت، این پروژه نه‌تنها اقتصاد محلی را احیا می‌کند، بلکه ایران را به بازیگری کلیدی در «جاده ابریشم جدید» تبدیل خواهد کرد.
کارشناسان بر این باورند که پروژه راه‌آهن چابهار‑زاهدان یکی از مهم‌ترین طرح‌های زیرساختی ریلی در جنوب‑شرق ایران است که نقش کلیدی در توسعه ترانزیت، اتصال منطقهای و بهبود وضعیت اقتصادی و زیرساختی استان سیستان و بلوچستان دارد. این پروژه بخشی از طرح بزرگ‌تر راهبند ریلی چابهار‑سراخس است که قرار است بندر چابهار را به شبکه ریلی داخلی ایران و به مرزهای شمال و شرق متصل کند و از آنجا به کشورهای افغانستان و آسیای‌میانه راه یابد.
