امضای توافقنامه تجاری دوجانبه راه آهن های ایران و بلاروس در آستانه برگزاری مذاکرات هسته ای میان تهران و واشنگتن، حامل پیام مهمی از سوی مدیرعامل راه آهن جمهوری اسلامی ایران برای غرب و شرق است.
به گزارش ریل ایران؛ دکتر ذاکری، معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیرعامل راه آهن ایران و ورنیچ، رئیس راه آهن بلاروس، با امضای تفاهمنامه ای، بر گسترش همکاری‌ها در مسیر تجاری بلاروس- ایران و بالعکس تاکید کردند.
هدف اصلی این تفاهم نامه، افزایش حجم صادرات و واردات ریلی و همچنین ارتقای ظرفیت ترانزیتی میان دو کشور اعلام شده است. طرفین همچنین بر توسعه راهکارهای مشترک با راه آهن‌های روسیه، قزاقستان، ترکمنستان و آذربایجان برای تسهیل حمل و نقل ریلی کالا از طریق کریدور بین‌المللی شمال- جنوب تاکید کرده اند.
همانطور که می‌دانیم، کشور بلاروس و الکساندر لوکاشنکو متحد نخست روسیه و ولادیمیر پوتین از زمان تشکیل این کشور پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوری محسوب می‌شود. اگرچه همکاری‌های دو کشور در زمینه فعالیت‌های ریلی و ترانزیتی الزاما ارتباطی با مباحث سیاسی به خصوص مذاکرات اخیر میان ایران و آمریکا ندارد، اما امضای این توافقنامه در آستانه برگزاری گفتگوها میان دو طرف نشان از استراتژی مهم احتمالی دکتر ذاکری در بخش توسعه ترانزیت است.
اما اهمیت توافقنامه تجاری امضا شده میان راه آهن‌های ایران و بلاروس را می‌توان از دو حیث مورد بررسی قرار داد:
ایجاد موازنه در قدرت ترانزیت ریلی ایران
متاسفانه طی سال‌های گذشته، به دلیل تشدید تحریم‌های اقتصادی شکل گرفته علیه کشورمان، راه آهن جمهوری اسلامی ایران نیز علیرغم تمامی تلاش‌های انجام شده برای توسعه مسیرهای ترانزیتی خود با مشکلات زیادی مواجه شد. به عنوان مثال، تشکیل کریدور موسوم به جنوب – غرب میان ایران، گرجستان، ارمنستان، اوکراین و لهستان در سال ۱۳۹۶ به ابتکار راه آهن جمهوری اسلامی ایران در پی تشدید تحریم‌ها و البته شکل گیری جنگ میان روسیه و اوکراین عملیاتی نشد.
همچنین، آمریکا در جریان ادامه کمپین فشار حداکثری بارها عراق را نسبت به تبعات اتصال ریلی به ایران مورد تهدید و ارعاب قرار داده است. همکاری با هندی‌ها در زمینه سرمایه‌گذاری در بخش ریلی بندر چابهار نیز به دلیل نزدیکی دهلی نو و واشنگتن، در عمل منوط به بهبود روابط میان تهران و واشنگتن شده است.
این موارد، صرفا بخشی از مشکلاتی هستند که راه آهن طی سال‌های اخیر برای توسعه مسیرهای ترانزیتی خود با آن‌ها دست و پنجه نرم کرده و سرعت توسعه ترانزیت ریلی را تا حد زیادی محدود ساخته است. اما با انتشار خبر آغاز مذاکرات هسته‌ای میان تهران و واشنگتن در پایتخت عمان، نگاه شرکای راه آهن که روابط نزدیکی با آمریکا دارند به نتیجه این مذاکرات دوخته شده است.
همانطور که اشاره شد، برخی از این کشورها همچون هند تنها منتظر دریافت چراغ سبز آمریکا برای ادامه حضور و سرمایه‌گذاری در سواحل مکران و بندر چابهار هستند. اما مدیرعامل راه آهن اقدامی راهبردی در خصوص امضای توافقنامه تجاری با بلاروس انجانم داده که دست ایران را برای ایجاد نوعی موازنه در رقابت‌های تجاری احتمالی آینده میان شرق و غرب برای استفاده از مسیرهای ترانزیتی ایران به کار بسته که در صورت موفقیت‌آمیز بودن مذاکرات هسته ای، می‌توان اهمیت این توافقنامه تجاری را بیشتر و بهتر درک کرد.
آنچه مسلم است، با چنین اقدامی، راه آهن ایران برای پذیرش شرکای تجاری در شبکه ریلی خود دارای حق انتخاب خواهد بود. از یک سو بلاروس و روسیه قصد دارند پیش از امضای هرگونه توافقنامه احتمالی میان تهران و واشنگتن، حضور خود در شبکه ریلی و مسیرهیا ترانزیتی ایران را تثبیت کنند و از سوی دیگر، شرکای آمریکا همچون هند نیز در صورت بهبود شرایط، می‌بایست با رقبای اصلی خود به ویژه چین، برای دسترسی بیشتری به شبکه ریلی ایران رقابت کنند که نتیجه آن، ارائه پیشنهادهای جذابتر از سوی هر دو طرف برای تخصیص ظرفیت بیشتری از شبکه ریلی ایران خواهد بود.
توسعه همکاری‌ها و آماده‌سازی راه آهن برای آغاز تحول در ترانزیت
اما سناریوی دوم را می‌بایست در قالب مشارکت به جای رقابت مطرح کرد. همانطور که گفته شد، یکی از موضوعات اصلی موافقنامه راه آهن‌های ایران و بلاروس مربوط به توسعه همکاری‌ها در خصوص کریدور شمال – جنوب با همکاری روسیه است. در این سناریو، شرکای مشترک ایران و آمریکا به ویژه هند که مبداء کریدور شمال – جنوب محسوب می‌شود، برای افزایش سرمایه گذاری، حضور در شبکه ریلی ایران و توسعه کریدور شمال – جنوب که رقیب تجاری جدی برای مسیر کمربند و جاده (از حیث ارزآوری و توسعه تجارت خارجی) تا حد زیادی ترقیب خواهد شد.
حال آنکه در صورت کاهش احتمالی تحریم‌های شکل گرفته علیه ایران، دست هندی‌ها نیز برای افزایش همکاری با راه آهن ایران به ویژه در قالب کریدور شمال – جنوب باز خواهد شد.
لذا، با توجه به مباحث مطرح شده در بالا، می‌توان به این نتیجه رسید که توافقنامه تجاری امضا شده میان راه آهن‌های ایران و بلاروس آن هم در آستانه مذاکرات هسته‌ای میان تهران و واشنگتن، هوشمندانه و در زمان درستی انجام شده که می‌تواند منجر به افزایش آمادگی راه آهن برای افزایش ترانزیت در صورت هرگونه توافق احتمالی شود.
